Qaqauz folkloru

Qaqauzların mani adlandırdıqları şeir dördlükləri heyrətamiz dərəcədə Azərbaycan bayatılarıyla yaxın hətta bəzən əkizdirlər.

Qaqauz folklorunda bir çox türk xalqları üçün ənənəvi sujetlər - “Koroğlu”, “Aşıq Qərib”, “Əsli-Kərəm”, “Arza-Qəmbər” dastanlarıyla, Nəsrəddin lətifələriylə bağlı motivlər haqqında əvəllərdə, “Koroğlu” şeirləri təqdim olunan səhifələrdə danışmışdıq. Ancaq qaqauzların indiki coğrafi məskənlə- riylə və son əsrlərdəki tarixi talelər ilə bağlı, başqa türk xalqlarında olmayan folklor nümunələri də var. Bunlardan “Sevastopol türküsü”nü, 1877-1878-ci illərin Osmanlı-Rus müharibəsinə aid dastanları, 1828-ci il Vama müharibəsinə həsr olunmuş dastanı və Türkiyədə də populyar olan “Yəmən türküləri”ni göstərmək olar. Qaqauz dilinin özəlliklərinə gəldikdə, bir neçə nöqtəni vurğulamaq istəyirik. Qaqauz türkcəsində bəzən “H” səsi düşür, məsələn: “hava” əvəzinə “ava”, “haçan” əvəzinə “açan”, “bər” əvəzinə “ər”, “həm” əvəzinə “əm”, “hesablanmtş” əvəzinə “esablanmış” - deyirlər. Əksinə, bəzən ilk səs kimi “H” əlavə olunur: anbar-hanbar, aylaq-haylaq və s. Bəzən sözün başında “R” əvəzinə “L” işlənir: Rüzgar-lüzgar. “Ğ” səsini, ümumiyyətlə, işlətmirlər: Dağlara yerinə daalara, oynamağa yerinə oynamaa, aramağa yerinə aramaa və s. deyirlər. Bəzən sözün əvvəlində və ortasında “Y” səsi düşür. Məsələn: yed- di-eddi, yemək-emək, yer-er, yemiş-emiş. Bəzən isə sözün əvvəlinə “Y” səsi əlavə olunur: ölüncə- yölüncə, inanmıram-ymanmıram, imdat-yimdat, insan- ymsan, ödəmək-yödəmək və s. Azəri türkcəsində danışıq dilində olduğu kimi, qaqauzlarda da “lar”, “lər” şəkilçilərinin yerinə “nar”, “nər” işlənir. Məsələn: insannardan (insanlardan), onnar (onlar), keçənnər (keçənlər), fincan- nar (fincanlar), altunnar (altunlar) və s. Yaxud annmı (alnmı), dinnənir (din- lənir), annatmış (anlatmış). Türkiyə türkcəsindən fərqli olaraq qaqauzlar da azərilər kimi “qədər” əvəzinə bəzən “dən” işlədirlər. Məsələn: “göy üzünə qədər’ deyil, “göy üzünədən”, “bazara qədər” deyil, “bazaradan” “qışa qə- dər deyil, ‘qışadan” və s. Belə bir dil fərqi də var: Azərilər və Türkiyə türkləri, məsələn, “sorsaydı” deyirlərsə, qaqauzlar “sorarsaydı” deyirlər, “gəlir- sə” əvəzinə “gəlirsəydi”, “göıürsə” əvəzinə “görürsəydi” deyirlər.

Bəzən azəri və Türkiyə dialektlərində, şivələrində belə hifz olunmuş bu qaqauz özəllikləri nəzərə alınmazsa, qaqauz folklorunu heç bir çətinlik çəkmədən orijinalda oxuyub anlaya bilərik.

Ədəbiyyat

• Nikolay Baboğlu. “Qaqauz folkloru”, 1969
• Güllü Yoloğlu. Qaqauzlar. - Bakı, "Azərnəşr", 1996, 48 s.
• Güllü Yoloğlu. Qaqauz folkloru. - Bakı, "Yazıçı", 1996, 200 s.